Piękno etyki Ayn Rand

Oryginał: Craig Biddle, The Beauty of Ayn Rand’s Ethic
Tłumaczenie: Czytelnik
Korekta: Mateusz Błaszczyk

Ayn Rand przeciwstawiła się moralności samopoświęcenia, która jest nieodłącznym elementem większości systemów filozoficznych oraz wszystkich religii. Promowała natomiast moralność własnego interesu: etykę obiektywizmu, którą − jak sama wyjaśniła w eseju Casuality Versus Duty [Przyczynowość kontra obowiązek] − zgrabnie podsumowuje hiszpańskie przysłowie: „Bóg powiedział: bierz, co chcesz − i płać za to”.

Rand była ateistką, więc użycie przez nią słowa „Bóg” jest metaforyczne. Przez „Bóg powiedział” ma na myśli: „tak dyktuje rzeczywistość”. Odnosi się do niezmiennego faktu: jeśli chcesz osiągnąć efekt (cel), musisz ustalić przyczynę (środki). To prawo przyczynowości odnosi się również do ludzkich wartości. Nasze wartości − niezależnie od tego, czy jest to wspaniała kariera, romantyczny związek, piękna przyjaźń, pasjonujące hobby czy polityczna wolność − nie są osiągane automatycznie, tak samo jak my automatycznie do nich nie dążymy. Jeśli ich pragniemy, musimy zdecydować, aby zachować się w taki−a−nie−inny sposób. Tak działa rzeczywistość. Ta zasada to absolut. „Bóg powiedział”.

„Bierz, co chcesz” odnosi się do faktu wyboru ludzkich wartości. Królestwo ludzkich wartości − królestwo moralności − to królestwo wyboru. Prawdziwa morlaność nie polega na „boskich przykazaniach” (Boga nie ma) albo „imperatywach kategorycznych” (nie ma takiej rzeczy) lub „obowiązkach” (te nie istnieją). Liczy się to, czego chcesz od życia i co musisz zrobić, aby to osiągnąć. Prawdziwa moralność to zbiór zasad, które kierują twoje wybory i czyny ku szczęściu w życiu.

Rand podkreślała jednak, że to nie czyni moralności subiektywną. To, co sprzyja ludzkiemu życiu, nie jest uwarunkowane oderwanymi od faktów uczuciami, lecz rzeczywistymi wymogami życia i szczęścia. Tak jak królik nie może żyć i rozwijać się, jeśli będzie skakał z klifów w przepaść − albo orzeł, jeśli będzie gnieździł się pod ziemią − tak człowiek nie może żyć i rozwijać się, jeśli będzie działał w kontrze do wymogów swojego życia.

Jesteśmy istotami złożonymi z ciała i umysłu, z materii i ducha, a wymagania naszego życia i szczęścia są ugruntowane w obu aspektach tej zjednoczonej całości. Jeśli pragniemy poznać te wymagania, musimy zidentyfikować istotne fakty. Ze względu na naszą naturę wymagamy pewnych wartości, aby żyć i rozwijać się. Potrzebujemy wartości materialnych, takich jak woda, pożywienie, odzież, schronienie czy lekarstwa − wartości duchowych, takich jak szacunek do samego siebie, pewność siebie, przyjaźń czy miłość − oraz wartości społecznych, takich jak zasady prawne oraz wolność polityczna, które pozwolą nam realizować materialne i duchowe cele. Z tego powodu, aby żyć i rozwijać się, musimy uznać jedną fundamentalną wartość, która umożliwia identyfikację oraz osiąganie wszelkich celów: rozum.

Rozum to nasz środek obserwowania rzeczywistości, formowania konceptów, identyfikowania relacji przyczynowo-skutkowych, unikania sprzeczności i wybierania zasad: co jest dobre lub złe dla naszego życia. Rozum jest naszym jedynym źródłem wiedzy i najważniejszym środkiem umożliwiającym przeżycie. A zatem, jeśli naszym celem jest szczęśliwe życie, musimy traktować rozum jako absolut − musimy być racjonalni i traktować to jako podstawową zasadę.

Bycie racjonalnym nie oznacza niepopełniania błędów. Człowiek jest istotą omylną, a okazjonalne błędy są nieodłączną częścią życia. Nie oznacza również tłumienia lub ignorowania emocji − to nie byłoby racjonalne, ponieważ uczucia są czymś kluczowym. Bycie racjonalnym to raczej uznanie zasady, aby identyfikować dostępne i istotne fakty dotyczące naszych alternatywnych wyborów życiowych, zachowywać się zgodnie z własnym osądem opartym na wiedzy posiadanej w danym czasie oraz poprawiać błędów, jeśli i kiedy zostaną wykryte.

Z tego punktu widzenia: „Bierz, co chcesz” nie oznacza: „Podążaj za swoimi emocjami bez poszanowania faktów i logiki”. Oznacza raczej: „Używaj racjonalnego osądu, aby zdecydować, które cele i działania zaowocują szczęśliwym życiem, i postępuj zgodnie z nimi”. Oznacza: „Bierz to, czego rozsądnie chcesz”.

„Płać za to” odnosi się do faktu, że jeśli chcemy osiągać nasze cele, musimy na nie zapracować − spowodować ich przyczyny. Tak mówi prawo przyczynowości. To nie brzemię, lecz błogosławieństwo. Wybieranie wartości i podejmowanie wysiłku, aby je osiągnąć – czy będzie to kariera programisty, romantyczny związek z kobietą lub mężczyzną naszych marzeń, rejs dookoła świata lub letni domek w górach – to nie powód do płaczu. To przyczynek do wspaniałego życia.

Właściwa moralność jest kluczowym narzędziem, aby żyć i kochać życie, a etyka obiektywizmu jest właśnie taką moralnością. Jej wartości to rozum, cel, szacunek do samego siebie – a jej cnoty to racjonalność, produktywność, uczciwość, prawość, niezależność, sprawiedliwość i duma. One są naszymi sposobami brania tego, czego pragniemy − i płacenia za to.

Takie jest piękno etyki obiektywizmu.