Obiektywizm – streszczenie

Niniejszy tekst przedstawia elementarne koncepcje które stoją za filozofią obiektywizmu. Celem nie było przedstawienie zagadnienia od A do Z, a jedynie błyskawiczne streszczenie i wprowadzenie czytelnika w problematykę.

Obiektywizm, jako filozofia, jest bardzo rozległy. Obejmuje zarówno miejsce człowieka we wszechświecie, jego moralność, cel, możliwość jego osiągnięcia a nawet estetykę sztuki mogącej spełniać obiektywistyczne postulaty (która nie zostanie tu poruszona). Po lekturze poniższego wprowadzenia wiedzę można – a nawet należy – pogłębiać.

Zacznijmy jednak od tematów najbardziej ogólnych.

 „Istota istnienia implikuje dwa aksjomaty – istnieje tylko to, co człowiek może dostrzec, oraz to że istnienie człowieka wymaga od niego świadomości, którą jest zdolność postrzegania” [1].

„Wszechświat istnieje niezależnie od świadomości”.

Pierwszym aksjomatem jest samo istnienie. Istnieje tylko to, czego istnienia można dowieść niezależnie od indywidualnych preferencji czy marzeń. Obiekt A zawsze będzie obiektem A i nie stanie się obiektem B niezależnie od jakichkolwiek życzeń. Innymi słowy, wszechświat jest obiektywny. Zależność A=A jest podstawą na której opiera się wszystko inne. Dalsza część aksjomatu przestawia epistemologię Obiektywizmu jako poznanie prawdy poprzez zmysły (świadomość) jako jedyną drogę do prawdy. Świadomość jako taka jest zarazem warunkiem koniecznym do uznania obiektu za człowieka. Idąc dalej, zauważyć można dwie wynikające z tego prawdy: niemożliwym jest zaprzeczenie naturze oraz niemożliwa jest afirmacja wszelkich elementów do niej nienależących. Co jednak wynika z samego postrzegania?

„Rozum łączy ludzkie postrzeganie poprzez tworzenie abstrakcji i koncepcji przez co zwiększa wiedzę człowieka na poziome percepcji (którą dzieli ze zwierzętami) oraz koncepcji (którą posiada tylko on). Metoda dzięki której to następuje to logika, którą należy uważać za sztukę postrzegania bez sprzeczności” [2].

Już Arystoteles zauważył, że człowiek w momencie narodzin jest tabula rasa – nie posiada żadnych idei, konceptów gdyż jego zmysły nie miały możliwości odebrania informacji z zewnętrznego świata. Dopiero późniejsze samo kształtowanie istoty ludzkiej przemienia postrzegane informacje w wiedzę. Ludzki rozum w logiczny sposób łączy elementy wnikające z percepcji z konceptami tworząc swoją zawartość. Nieraz, przez takie podejście, zarzuca się Obiektywistom arbitralność i narcyzm. Jest to rozumowanie błędne. Obiektywizm, zakładając dochodzenie do wiedzy w taki a nie inny sposób uznaje, że każdy pogląd reprezentowany przez człowieka musi być poparty dowodami. Człowiek może się mylić, ale nie może przyjmować bądź tworzyć wiedzy nie popartej dowodami. Co więcej, samodzielne kształtowanie wiedzy zakłada indywidualne podejście do świata oraz roli jednostki w nim:

 „Moja filozofia jako podstawę zakłada obraz człowieka jako byt heroiczny, która swoje szczęście uznaje za swój moralny cel w życiu, jego produktywne osiągnięcie za najbardziej szlachetny czyn, a rozum za jedyny absolut” [4],

Obiektywizm stawia na piedestale człowieka, którego uważa za najważniejszy cel. Jest to jedna z największych jego różnic względem filozofii kolektywistycznych, które indywidualne istnienie uznają za środek do osiągnięcia celu – kolektywy. Wszelkie działania kolektywistyczne, tak usilnie promowane przez społeczeństwo są jednak przeciwne naturze dzisiejszego człowieka. Pierwsi ludzie musieli żyć w grupach by przetrwać ataki dzikich zwierząt, poświęcenie się dla towarzyszy było wymogiem dla istnienia gatunku. Nie można pomijać roli stada które umożliwiło przetrwanie człowiekowi prymitywnemu, jednak dzisiejszy świat wymaga całkowitego przewartościowania roli istoty ludzkiej w społeczeństwie:

„Natura ludzkiego życia nie wymaga od człowieka bezmyślnej brutalności, grabieży ani mistycyzmu ale istnienia jako byt myślący; nie życia poprzez siłę ani oszustwo a poprzez osiągnięcia; nie przetrwania za wszelką cenę, gdyż może nią być jedynie jego rozum” [3].

Moralność człowieka nie może być oceniana poprzez pryzmat tłumu. Sensem istnienia człowieka jest osiągnięcie przez niego egoistycznego szczęścia. Należy obrać sobie cel i dążyć do niego. Celem najwyższym jest jednak sam człowiek. Niczym celem nie może być inny człowiek, gdyż zaprzecza to naturze człowieka. Co ważne, nikt nie ma prawa do szczęścia sensu stricte. Nie można zagwarantować komuś osiągnięcia szczęścia, gdyż wiązałoby się to podaniem mu go. Każdy ma moralny obowiązek i prawo do poszukiwania własnego szczęścia i tylko jego. Państwo ani żaden człowiek nie może zagwarantować nikomu określonego poziomu życia, gdyż jedyna możliwość wypełnienia takiego zobowiązana odbyłaby kosztem kogoś innego.

Człowiek żyjący dla kogoś nienawidzi sam siebie, nie szanuje swojej istoty. Oddając się komuś, oddaje mu możliwość dążenia do własnego celu. Podobnie, człowiek żyjący dzięki komuś, na czyjś rachunek jest podłą kreaturą która odrzuca nie tylko własne życie ale także kradnie czyjeś życie. Obiektywistyczną etyką jest więc egoizm.

Jedyny ustrojem który umożliwia człowiekowi osiągnięcie egoistycznego szczęścia jest kapitalizm.

„Kiedy mówię »Kapitalizm« mam na myśli pełny, czysty, niekontrolowany i nieregulowany kapitalizm oparty na leseferyzmie, w którym występuje pełna rozdzielność władzy państwowej od ekonomii oraz rozdzielność świadomości od władzy i religii” [5].

Aby człowiek był w stanie osiągnąć egoistyczne szczęście, nie mogą istnieć odgórne ograniczenia dla jego działań z wyjątkiem prawa innych do własnego szczęścia (które jest przecież jedynym i niezbywalnym powszechnym prawek człowieka). Nikt nie powinien ograniczać przedsiębiorcom ani osobom prywatnym praw do własnej własności, w tym do zarobionych pieniędzy. Żaden urzędnik nie ma prawa ograniczać chęci rozwoju osobistego ani działań:

„Kapitalizm jest systemem opierającym się na uznaniu praw jednostek, w tym prawa do własności w którym każda własność leży w rękach prywatnych” [6].

Wolność jednostki kończy jednak się w punkcie, w którym zaczyna się wolność innej jednostki. Dla zysku mogę zrobić wszystko, co nie wiąże się z bezpośrednim ryzykiem dla ludzi – nie mogę siłą zmusić nikogo do danych działań.  Nikt nie może zostać zmuszony do określonego działania, gdyż musi ono być świadome i dobrowolne.

Krytyka Obiektywizmu opiera się przeważnie na uznaniu jej za nienawistną, zimą i nieosiągalną. Zapytano kiedyś Any Rand co się stanie z ludźmi biednymi, upośledzonymi w kapitalistycznym świecie pozbawionym świadczeń socjalnych. Odpowiedziała, że nikt nikomu nie zabroni pomagać [6]. Prawo jednostki do działania zgodnie z własną etyką jest wszak podstawowym prawem człowieka. Twoje zdrowie nie jest moim problemem tak długo, aż nie uznam że nim jest. Nie masz prawa oczekiwać ode mnie pomocy, jednak ja mam prawo pomóc ci jeśli uznam to za stosowne. Czy jest to nienawistne i zimne? Nie. Jest to obraz miłości do człowieka rozumianego jako jednostka, jak cel sam w sobie. Rekapitulując:

 „Na konferencji w Random House poprzedzającej publikację »Atlasa Zbuntowego«, jeden ze sprzedawców poprosił mnie o przedstawienie mojej filozofii stojąc na jednej nodze. Odpowiedziałam:

1. Metafizyka: Obiektywna rzeczywistość,
2. Epistemologia: Rozum,
3. Etyka: Interesowność,
4. Polityka: Kapitalizm.

Tłumacząc to na prosty język, wyglądałoby to tak: 1. »By rządzić naturą należy się jej poddać« albo »Życzenia niczego nie zmienią«. 2. »Nie można zjeść ciastka i mieć ciastko«. 3. »Człowiek jest celem sam w sobie«. 4. »Daj mi wolność albo śmierć«” [7].

Człowiek musi przyjmować świat takim, jakim on jest. Prawa fizyki są podstawą pojmowania świata. Świat nie zależy od punktu widzenia, od marzeń i interpretacji. A=A.

[1] Ayn Rand „For The New Intelectual”, tłumaczenie własne

[2] Ayn Rand “Philosophy: Who Needs It”, tłumaczenie własne

[3] Ayn Rand „For The New Intelectual”, tłumaczenie własne

[4] Ayn Rand “Atlas Zbuntowany”, tłumaczenie własne

[5] Ayn Rand „Cnota Egoizmu”, tłumaczenie własne

[6] Ayn Rand „Capitalism: The Unknown Ideal”, tłumaczenie własne

[7] Ayn Rand „The Objectivist Newsletter”, Kwiecień 1692, str. 35, tłumaczenie własne.

MB