Filozoficzne źródło śladu cyfrowego

Wykres nr. 1. Wzrost PKB od roku 1000 do 2008 w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii i średnia światowa.

Żródło : http://ourworldindata.org/data/growth-and-distribution-of-prosperity/gdp-growth-over-the-last-centuries/

Kiedy spojrzymy na średni PKB na świecie (world average)  to od roku 1000 do roku 2008 to  możemy stwierdzić że wzrost tego wskaźnika nie był jednostajny.

Od roku 1000 do roku 1820 wzrósł o 213 dolarów. Przez następne 50 lat wzrósł o 204 dolary a przez kolejne 50 lat wzrósł o 561 dolarów. Od roku 1900 do 2008 PKB wzrosło o przeszło 6000 dolarów na głowę mieszkańca globu . Krzywe wskazujące PKB w krajach takich jak USA, Wielka Brytania  czy  Szwecja wskazują radykalny wzrost PKB względem lat poprzednich .  Dlaczego rozwój technologii informacyjnej, internetu, mediów społecznościowych etc. czyli narzędzi do tworzenia i magazynowania śladów cyfrowych miał miejsce w wieku XX i XXI ? Z jakich powodów nie odnajdziemy źródła śladu cyfrowego w średniowieczu i w nowożytności a dopiero  w wyżej wymienionych stuleciach? Jak mawiał Georg Simmel :

,,Jeżeli historia to nie zwyczajny teatrzyk lalek, to musi być ona historią myślenia”

Żeby wyjaśnić problem źródła śladu cyfrowego  w filozofii, skorzystamy z filozofii obiektywizmu.

Istotnym jest postawienie aksjomatu fundamentalnego dla  obiektywizmu. A=A. Co on oznacza? Jest to stwierdzenie że rzeczywistość istnieje. Człowiek i cały wszechświat ma swoją naturę, której nie zmienimy i nasze życzenie ażeby było inaczej tego nie zmieni[1]. Rzeczywistość funkcjonuje na zasadach logiki, jest benevolent . Przymiotnik ten z angielska oznacza : życzliwy, łaskawy. W kontekście obiektywizmu oznacza to że człowiek może poznać prawa ,którymi rządzi się wszechświat, i na tej podstawie osiągnie swój cel :  może zapanować nad biegiem rzeki, może odkryć prawa rządzące pierwiastkami, przewodnikami czy sformułować algebrę na podstawie ,których zostaną stworzone mechaniczne maszyny obliczeniowe Pascalina , mechaniczny kalkulator Schickarda czy komputery ENIAC i TIANHE- 2    .  Ludzie średniowiecza i czasów nowożytnych  nie byli świadomi właściwości wielu pierwiastków, praw fizyki czy matematyki, które znajdują się u podstaw technologii informacyjnej i umożliwiły powstawanie śladów cyfrowych. W okresach tych przez większość czasu panuje zastój technologiczny, brak postępu w polepszaniu standardów zdrowotnych, higienicznych etc. Żeby odpowiedzieć na postawione wcześniej pytanie powinniśmy sięgnąć także do historii filozofii i myśli ekonomicznej.

Człowiek odkrył działanie prawideł rządzących wszechświatem dzięki umiejętności rozumowania. Nasz gatunek nie ma naturalnie zaprogramowanych umiejętności potrzebnych mu do przeżycia jak np. rośliny mają fotosyntezę. Człowiek miewa problemy zdrowotne, potrzebę łaknienia czy pragnienia jednak natura nie zaspokaja ich automatycznie. Gdy stawimy człowieka  w walce o przetrwanie opierając się na jego fizycznych umiejętnościach z większością zwierząt to odniesie on porażkę bądź śmierć. Tym co pozwoliło człowiekowi ujarzmić przyrodę jest właśnie rozum. Jest to zdolność do percepcyjnego postrzegania rzeczywistości, szukania podobieństw i różnic pomiędzy poszczególnymi jej elementami i na tej podstawie wyciągania wniosków oraz konstruowania konceptów czyli abstrakcyjnych pojęć pomagających mu w porządkowaniu rzeczywistości które łączy w bardziej złożone koncepty.[2] Przykładem jest blok drewna który poprzez obróbkę staje się np. stołem. Człowiek mając koncept dostosowuje surowiec do własnych potrzeb aby otrzymać przedmiot o określonych cechach. To jest obiektywistyczna natura człowieka.

Okres od roku 1000 połowy XVIII wieku  został naznaczony wpływem chrześcijaństwa w filozofii, polityce czy sztuce  . Można to zobaczyć chociażby na przykładzie dominacji budynków sakralnych, elementów związanych z wiarą chrześcijańską na innych budynkach  na terenie Europy budowanymi w powyższych przedziałach czasowych[3]. Religia chrześcijańska  głosiła dogmat że człowiek powinien posługiwać się wiarą która jak wtedy wierzono była ,,wyższym”[4] sposobem postrzegania świata bo była sposobem poznania nadprzyrodzonego absolutu.. Wolę Boga w tym czasie reprezentowało Państwo i Kościół. Feudalny porządek ustanowiony przez te dwie administracje zakładał że człowiek urodzony w konkretnym stanie (arystokracji, chłopstwa, itp.) jest w miejscu do ,którego zesłał go Bóg , zmienić to mógł tylko przedstawiciel stanu znajdujący się ponad nim będący uosobieniem władzy króla a król jako pomazaniec boży- władzy boskiej. Awans społeczny zależał od decyzji zamkniętego grona osób które swoją pozycję osiągnęły poprzez koneksje rodzinne, wpływy polityczne. Bez tego chłop nie mógł stać się rycerzem etc.

Ryc.1. Dochód na osobę od roku 1000 p.n.e. do roku 2000. Źródło: http://faculty.econ.ucdavis.edu/faculty/gclark/Farewell%20to%20Alms/FTA-chapter1.pdf

Ten światopogląd zachęcał człowieka do stagnacji, promował pasywność, posłuszeństwo autorytetowi, człowiek wierzył że wszystko zależy od Boga czy też właściciela ziemi na ,której pracuje i płaci z tego tytułu daniny. Sensem życia człowieka czasów  omawianych  jest altruizm. Nie jest to jak mogłoby się wydawać życzliwość, czy chęć pomocy bliskim. Jest to przeświadczenie że chwalebnym jest poświęcenie własnych pragnień, talentów, majątku, osobowości na rzecz grupy, boga, państwa. Największą chwałą wg chrześcijaństwa nie jest zdrowe, dostatnie i szczęśliwe życie lecz przygotowywanie się na życie po śmierci które rzekomo ma nastąpić kosztem życia doczesnego[5]. Sztandarowym przykładem tej tezy jest Jezus Chrystus, który  ma wypełnić wolę boga mimo świadomości losu jaki go spotka. Człowiek tego okresu był słaby, grzeszny, skonfliktowany pomiędzy wolą boga i swoją złą naturą. Jedyne co mógł zrobić to zwrócić się do niego i prosić o miłosierdzie aby dostąpił łaski zbawienia. Uważano też że człowiek dzieli się na duszę i ciało w ramach tego poglądu materialna produkcja była uważana za niegodną, nieczystą i dlatego wykonywali ją robotnicy i słudzy[6].  Człowiek był podporządkowany woli boga bądź państwa, wszelka wątpliwość była uznawana za słabość a bunt był określany jako grzech.  Człowiek zamiast własnego szczęścia wybrał poświęcenie. ,,Pojęcie człowieka jako wolnej, niezależnej jednostki wydawało się z gruntu obce kulturze europejskiej, która była w najgłębszych swych korzeniach kulturą plemienną. W myśli europejskiej wspólnota jest samodzielną istnością, a pojedynczy człowiek tylko jej wymienną komórką. Stosowało się to na równi do panów jak i do poddanych; władcy byli wywyższeni z racji posług, jakie oddawali podporządkowanej im wspólnocie, posług szczególnie szlachetnych, gdyż związanych ze zbrojną napaścią i zbrojną obroną. Ale przecież szlachcic był tylko ogniwem w plemiennym łańcuchu, jako że jego życie  i dobytek były własnością króla. Nie wolno zapominać że instytucja własności prywatnej w pełnym sensie prawnym zaistniała dopiero wraz z kapitalizmem”

Rys. 1 Warstwy społeczne w średniowieczu.Źródło:http://www.wszpwn.com.pl/pl/mapy-plany-wykresy-do-pobrania/wykresy-i-schematy.html

Rozwój naukowy był zatrzymany ze względu na ustrój który skutkował ciągłymi walkami o wpływy,  krwawymi wojnami i równie okrutnie dławionymi powstaniami. Chłopstwo będące najliczniejszą wtedy grupą społeczną  cierpiało głód i ledwo produkowało pożywienie na własne potrzeby[7] ( ryc.1 ) . Nie było zautomatyzowanych środków produkcji w efekcie czego każda zima napawała lękiem o przetrwanie, odsetek umierających przy porodzie dzieci był wysoki (w Londynie w latach 1730-1749 wynosił 74.5 % ), a te dzieci które już przeżyły były wykorzystywane do ciężkiej pracy fizycznej i  co pisał John Lock ,,W domu od rodziców mogą oczekiwać tylko chleba i wody – a i to nie zawsze.”  (Ayn Rand, Robert Hessen ,, Kapitalizm, nieznany ideał” ) W tej atmosferze rozwój intelektualny nie jest możliwy. Możliwy jest tylko gdy jednostka ma prawo do samostanowienia o sobie, i wie że nie grozi jej kara za to że postąpi inaczej niż reszta ludzi. .  Wielu wynalazców tego okresu ,którzy odkryli innowacyjne teorie i poglądy zostali dyskryminowani jak np. Galileusz czy Kopernik i zostało zrehabilitowanych wiele wieków później. To kolejny dowód na to jak ta epoka traktowała samodzielne i twórcze myślenie, tolerancję odmiennego zdania. Przytoczeni  odkrywcy nie zostali zrozumiani bo reprezentowali postawę aktywną, chęć rozwoju, poddawali w wątpliwość ustalone od wieków teorie ażeby dojść do prawdy. Za to ponieśli karę.

Zmiana światopoglądowa nastąpiła w okresie oświecenia. Zaczęto skłaniać się ku rozumowemu poznaniu, indywidualizmowi, coraz popularniejszy był pogląd że jednostka ma prawo do własnego życia, szczęścia, a państwo ma to uszanować. Europa mimo tych reform dalej funkcjonowała w systemach swoistych kast, gdzie byli królowie i poddani. Na arenie dziejów pojawił się jednak kraj, który u swojego zarania wprowadził najwięcej oświeceniowych idei w swoje prawodawstwo [8]. Był to kraj oświecenia jak powiedziała Rand.  Są to Stany Zjednoczone Ameryki, które nie bez powodu były pionierskie w rozwoju informatyki i to w tym kraju ta dziedzina nauki mogła się najbardziej rozwinąć. Tam też na podstawie nowych oświeceniowych wartości wprowadzono kapitalizm – jedyny system gospodarczy w którym liczy się jakość dostarczanego produktu a powodzenie ekonomiczne nie jest osiągane wpływami politycznymi lecz zależne jest od zapotrzebowania na produkt i zdolności twórcy. Co prawda wprowadzono go w innych krajach jednak to w USA wprowadzono jego najbardziej radykalną opcję. Powstała gospodarka, która ceniła odkrywczość, pracowitość, kreatywność i co najważniejsze – aktywność a jest obojętna na bierność, pasywność. Powstał pierwszy  system gospodarczy w ,którym ceni się ludzkie cnoty zamiast uległości. Następstwem był wzrost kapitału, wynalazczości, powstanie metropolii i przybycie do tego kraju ze  wszystkich stron świata  emigrantów którzy w kraju gdzie liczyła się przedsiębiorczość, zaradność mogli żyć w pokoju mimo że w swoich stronach toczyli ze sobą wojny. Wg Rand wtedy to powstało pierwsze moralne państwo które uznało jednostkę jako zaradną, racjonalną, odpowiedzialną za swoje czyny[9]. Po raz pierwszy jednostka mogła dążyć do geniuszu, bogactwa, prawdy i korzystać z owoców swojej pracy. Na arenę dziejów wkroczyły nowe i niespotykanie zawody: naukowiec i przedsiębiorca. I to te dwie profesje  będą tworzyć przemysł wysoko rozwiniętych technologii. Biznesmeni zaczęli tworzyć linie kolejowe łączące brzegi kraju, wprowadzali innowacyjne technologie odkrywane w ośrodkach badawczych : telegraf i telefon – nowoczesne metody komunikacji,  pola naftowe – nowe źródło energii, zwiększała się długość życia. USA stały się państwem w którym możliwy jest racjonalny egoizm , system etyczny właściwy dla kapitalizmu

,,Egoistą w sensie absolutnym nie jest człowiek, który poświęca innych. Jest to ktoś, kto stoi ponad potrzebą wykorzystywania innych w jakikolwiek sposób. Nie działa poprzez nich. W żadnej ważnej sprawie nie kieruje się myślą o nich. Ani jego cel, ani jego myśl, ani jego pragnienia, ani źródło jego energii nie mają związku z innymi ludźmi. Nie żyje dla żadnego innego człowieka- i nie prosi nikogo, by żył dla niego. To jedyna forma braterstwa i wzajemnego szacunku między ludźmi.”

Aby technologia informacyjna a za nią internet mógł powstać, potrzebna była przemiana światopoglądowa ,którą opisałem powyżej.  Krzemowa Dolina będąca zagłębiem przemysłu ,,wysokiej technologii” powstała ze względu na obecność prywatnych uniwersytetów przede wszystkim Uniwersytetu Stanforda który aby zyskać więcej funduszy i wykorzystać badania nad pionierską technologią półprzewodnikową, udostępnił niewykorzystywane przezeń tereny. Zastrzeżono jednak że możliwa jest tam obecność podmiotów gospodarczych związanych z branżą elektroniczną i informatyczną. Co ważne teren ten nie został zabudowany wielkimi biurowcami oferującymi usługi programistyczne. Pierwsze przedsiębiorstwa Krzemowej Doliny powstawały w garażach domów jednorodzinnych, przyszli wynalazcy spotykali się  w nieformalnych grupach jak Homebrew Computer Club gdzie swobodnie dyskutowano nad budową komputerów czy inżynierią oprogramowania. Do uczestników tego właśnie klubu należał Steve Jobs założyciel studia PIXAR i Apple oraz Adam Osbornepionier w budowie komputerów personalnych. Pierwszy komputer Altair wprowadzony w 1972 roku na amerykański rynek, był urządzeniem przeznaczonym do samodzielnego składania i to do hobbystów i inżynierów kierowany był ten produkt. Wprowadzenie tego komputera na rynek uznaje się za początek rewolucji informatycznej. Warto wspomnieć że od powstania przemysłu informatycznego, właściciele przedsiębiorstw pracowali nad tym ażeby urządzenia proponowane klientom były jak najłatwiejsze w obsłudze i jak najtańsze . Firmy informatyczne bogaciły się błyskawicznie i upadały bo nie były dostatecznie innowacyjne . Gawrysiak twierdzi że to właśnie konstrukcje podobne do Altaira jak IBM PC które można było łatwo modyfikować, doprowadziły do intensywnego rozwoju przemysłu informatycznego a w szczególności oprogramowania i powstania firmy Microsoft. [10]

Prawdą jest że ARPANET został zfinansowany z budżetu Armii Stanów Zjednoczonych. Powstawał on w latach 60. XX wieku i był systematycznie rozwijany w czasach gdy prężnie rozwijały się możliwości techniczne komputerów. Jednak pierwotnie był to system przeznaczony do celów militarnych i komunikacji pomiędzy wybranymi placówkami naukowymi w USA.

Twierdzenie, że  finansowanie publicznie – sprzeczne z ideą kapitalizmu jest w stanie zapewnić rozwiązania wysokiej technologii jest błędne. Udowodnieniem tej  tezy jest Fidonet – sieć modemów tj. urządzeń wykorzystujących sieci telefoniczne do przesyłu informacji pomiędzy komputerami. Oba te systemy mimo różnych źródeł finansowania, dalej nie były ogólnodostępne, łatwe w użyciu – korzystać z nich mogli tylko ludzie zainteresowani informatyką. Idee łączenia komputerów w sieci i komunikowanie się pomiędzy nimi były niszowe i nie spodziewano się korzyści ,które miały nadejść. Udostępnienie ARPANET -u i doświadczenie zyskane przez Fionet umożliwiły powstanie WWW – World Wide Web, sieci komputerów ,która zaoferowała nam nowe sposoby zarabiania pieniędzy, nauki, obcowania ze sztuką czy nawiązywania nowych relacji towarzyskich oraz tworzenia własnych programów, modyfikacji komputerów. Znajdujemy kolejny dowód na to ,że zdjęcie regulacji prawnych, oparcie rozwoju na konkurencji opartej na umiejętnościach, innowacji, aktywności w działaniu tworzy postęp ludzkości.

Ślad cyfrowy nie mógł się pojawić przez większą część historii i omawianego przeze mnie czasu  ze względu na tyranię większości, irracjonalizm,  etykę poświęcenia i system polityczny w ,którym człowiek nie mógł sam o sobie stanowić i brać za to odpowiedzialność.   Celem autora nie jest tylko pokazanie że źródła śladu cyfrowego powinniśmy szukać w Stanach Zjednoczonych, w Krzemowej Dolinie lub w garażu Steva Jobs’a. To są tylko konsekwencje przyjęcia filozofii działania obecnej w życiu konkretnych jednostek i prawodawstwie społeczeństwa.  Bezpośrednim źródłem śladu cyfrowego jest niezależna i nieskrępowana jednostka kierująca się rozumem, odkrywająca swobodnie wiedzę , motywowana własnym szczęściem oraz  zyskująca nowe sposoby podtrzymywania życia  i pokonywania barier stawianych nam przez wszechświat. Dzięki osobom skorym na podążanie tą drogą, otrzymaliśmy nową jakość życia, rozwiązania, które stały się dla nas codziennością i naszym obowiązkiem jest strzec rozumu i praw do jego korzystania. Uważam rozum za bezpośrednie źródło śladu cyfrowego.

[1] Ayn Rand, Cnota Egoizmu. Tłum. Jerzy Łoziński, 2015 Poznań

[2] Dr. Leonard Peikoff, Philosophy of Objectivism https://campus.aynrand.org/campus-courses/the-philosophy-of-objectivism

[3] Wielka księga architektury : największe arcydzieła architektury , aut. Monika Adamska, Zofia Siewak-Sojka, 2012

[4] The Left: Old and New,”Return of the Primitive: The Anti-Industrial Revolution

[5] Leonard Peikoff,  The Ominous Parallels

[6] Mary Ann Sures, “Metaphysics in Marble,” The Objectivist

[7]
“A Nation’s Unity,”The Ayn Rand Letter

[8] Leonard Peikoff, The Ominous Parallels

[9] “Philosophy: Who Needs It,”

[10] Gawrysiak Piotr, Cyfrowa Rewolucja. Rozwój cywilizacji informacyjnej. Warszawa 2008