ANARCHO-KAPITALISTYCZNA WIZJA PAŃSTWA MURRAYA N. ROTHBARDA: Zakończenie & Bibliografia

Pracę niniejszą można by zakończyć słowami Murraya Rothbarda, jakie zawarł on w swoim Manifeście libertariańskim: „(…) Libertarianizm ostatecznie zwycięży, ponieważ tylko i wyłącznie on jest zgodny z naturą człowieka i świata. Tylko wolność jest w stanie zapewnić człowiekowi dobrobyt, spełnienie i szczęście. Libertarianizm zwycięży, ponieważ jest prawdziwy i proponuje właściwą strategię dla ludzkości, a prawda w końcu zwycięży.”

Stwierdzenie to oddaje, moim zdaniem, istotę ludzkiej egzystencji. Wyłącznie zapewnienie człowiekowi wolności umożliwi mu swobodny wybór najefektywniejszych środków w dążeniu do zaspokojeniu jego potrzeb.

Już w starożytności myśl społeczna w postaci filozofii, odnoszącej się w ogólności do ludzkiego bytu i każdego jego aspektu, dobitnie podkreślała pryncypialne znaczenie wolności człowieka oraz jej nienaruszalność. Największe dla niej zagrożenie w postaci państwa, od samego początku traktowane było, jako obca dobrowolnej kooperacji instytucja, starająca się zaprzęgnąć człowieka w machinę kreującą bogactwo nielicznych grup. Dlatego tak ważne stało się wzbudzanie wśród panujących świadomości wyjątkowości i wielkiej wartości ludzkiego indywiduum. Stąd też podjęto próby legitymizacji władzy i tworzonego przez nie prawa na polu norm moralno-etycznych, wyrażających się w tzw. prawach naturalnych lub boskich i wyznaczających świętość, której panującemu nie wolno naruszyć – wolności, życia i własności. Niezależnie od procesu, w wyniku którego powstało państwo – czy to poprzez podbój lub samoistne wewnętrzne podporządkowanie sobie większości społeczeństwa przez nieliczną grupę, czy za pośrednictwem umowy społecznej, będącej wynikiem dobrowolnego układu między jednostkami – starano się jak najbardziej ograniczyć jego wpływ na ludzkie życie. Koncepcja dobrowolnego kontraktu pomiędzy wszystkimi członkami społeczeństwa i powołania do życia powściąganej z wielu stron instytucji władzy, chronić miała ludzi przed ich wzajemną agresją oraz umożliwić pokojową współpracę. Dawała ona także w ich ręce odpowiednie mechanizmy, mające powstrzymywać państwo w sytuacji, kiedy to otwarcie lub w zawoalowany sposób będzie ono czyniło zakusy na ich wolność. Ograniczenia te okazały się jednak nieskuteczne – władza bowiem ma skłonność do nieustannej ekspansji i przekraczania swoich dotychczasowych granic, a ponadto jest w stanie przekuć hamujące je rozwiązania na własną korzyść.

Nowożytna liberalna ekonomia polityczna, która przedmiotem swych rozważań uczyniła produkcję, dystrybucję i konsumpcję dóbr, a więc ludzkie działanie polegające na wykorzystaniu rzadkich zasobów do zaspokojenia potrzeb, stara się wykazać konieczność eliminacji państwa z jak największej sfery gospodarczej. W świetle przedstawianych przez nią argumentów sektor publiczny naznaczony jest immanentnie skłonnością do błędnej alokacji kapitału, nieudolnością, nieefektywnością w zaspokajaniu ludzkich potrzeb. Dowodzi ona, iż tylko leseferyzm, czyli pozostawienie swobody gospodarczej jednostkom, doprowadzi do globalnego wzrostu bogactwa i przeniesie ludzkość na wyższe szczeble cywilizacji, a każda redystrybucja tylko temu przeszkadza.

Ayn Rand prezentując swe poglądy na temat państwa, funkcji rządu, systemu organizacji gospodarki oraz prawa, opiera się na przyrodzonych uprawnieniach człowieka, wypływających z jego godności, dumy i samego faktu istnienia – a przede wszystkim na wolności. Z niej to oraz z obiektywnych zasad kierujących ludzkim postępowaniem – zasad, których źródłem jest rozum, wynikać mają zadania instytucji państwa. Sposób jego wyłonienia nie jest istotny – najważniejszym aspektem jest to, by był skuteczny, a więc by spełniał on dobrowolnie określone przez obywateli zadania, jakim winien służyć. Wymagania te realizuje, wg Rand, wyłącznie koncepcja państwa oparta na czystym leseferystycznym kapitalizmie.

Robert Nozick z kolei opowiada się za państwem minimum, będącym złem koniecznym. Jego istnienie musi być utrzymane w najbardziej ograniczonym zakresie, zapewniającym wyłącznie dotrzymywanie kontraktów umownych, ochronę przed oszustwami, przemocą i kradzieżą, możliwość dochodzenia odszkodowań za wyrządzone w przeszłości niesprawiedliwości. Źródło owych funkcji upatruje w zasadzie samoposiadania, piętnującej i czyniącej bezprawnymi jakiekolwiek działania, ingerujące w wolność i życie jednostek. Państwo to dobrowolne stowarzyszenie ochronne jednostek przebywających na danym terytorium, które uzyskało monopol na stosowanie przymusu w wyniku wolnorynkowej rywalizacji konkurencyjnych agencji ochrony. To jedyna instytucja uzyskująca moralną legitymację. Nie wolno jej za pomocą siły prowadzić zadań redestrybucyjnych lub paternalistycznych. Istnienie państwa jest uzasadnione tylko wtedy, gdy można udowodnić, iż stoi ono na straży uprawnień indywiduów. Respektować ma ono prawa jednostek, pozwalać im na swobodną realizację ich potrzeb, celów i koncepcji życia, w pojedynkę lub przy dobrowolnym współudziale innych, obdarzonych godnością ludzi.

Instytucje państwowe w oczach Murraya Rothbarda urastają do rangi zła, które nie znajduje jakiegokolwiek usprawiedliwienia, czy to na polu etyki, czy ekonomii. Jako że produkcja zawsze poprzedza kradzież, to rynek ma pierwszeństwo przed państwem. Instytucje władzy powstały w wyniku podboju i wyzysku albo wykształcenia się elit w danym społeczeństwie, także praktykujących proceder grabieży. Państwo bazuje więc na rządach oligarchicznych, na sprawowaniu władzy przez despotyczną elitę, której udało się przejąć kontrolę nad machiną zorganizowanego rabunku. Nie jest potrzebne w stanowieniu prawa, gdyż to od wieków kształtowało się zwyczajowo albo w wyniku umów, oraz odkrywane było na drodze zdroworozsądkowej dedukcji. Nie zapewnia również powszechnego bezpieczeństwa – nieudolnie ochrania przed kradzieżą i agresją, samemu przede wszystkim czyniąc z nich użytek i skierowując ich ostrze przeciwko wolności, życiu i własności jednostek. Jego działania na polu gospodarczym naznaczone są niekończącą się serią porażek – nie robiąc użytku z  ekonomicznej kalkulacji zysków i strat, marnotrawi środki poprzez błędną ich alokację, oraz ustanawia nieefektywne i drogie monopole. To wszystko sprawia, że każdą sferę ludzkiej egzystencji postuluje Rothbard oddać jednostkom i wolnorynkowym mechanizmom, które to o wiele skuteczniej i taniej będą w stanie zaspokoić ludzkie potrzeby.

Niezależnie od przedstawionych tu poglądów, przyznać należy, że liberalizm i zbudowany na jego pryncypiach kapitalizm, przyczyniły się do powszechnego wzrostu bogactwa i niewyobrażalnego skoku cywilizacyjnego. Odchodząc od feudalnego systemu produkcji, nie będącego w stanie zapewnić środków utrzymania dużej części ludności, oraz obalając model społeczeństwa opartego na kryteriach urodzenia, stworzyły jednostce możliwość poprawy swego statusu dzięki jej samodzielnemu wysiłkowi i podejmowanym ku temu działaniom. Z pełną świadomością stwierdzić można, iż systemy te, oparte na triadzie „wolność, życie, własność” zapoczątkowały innowacyjny postęp i pchnęły cywilizację ogromnie do przodu. Zmniejszyły śmiertelność noworodków, wydłużyły długość przeciętnej średniej życia oraz zaowocowały pomnożeniem liczby ludności. To w ich efekcie szary człowiek mógł zacząć cieszyć się udogodnieniami, o których ludzie we wcześniejszych wiekach nie byli w stanie marzyć. To one także przeniosły ekonomiczną dominację z posiadaczy ziemskich na całe społeczeństwo.

W świetle powyższych osiągnięć socjalizm, jak i przeróżne jego odmiany uznać można za cywilizacyjny regres. Centralne planowanie oraz brak własności prywatnej, zamiast powszechnej szczęśliwości, doprowadziły do biedy na masową skalę. Chwalebne hasła równości okazały się w rzeczywistości zawoalowaną przykrywką totalitaryzmu pod postacią wszelkiej maści dyktatur, pozbawiających jednostkę nie tylko środków materialnych do życia, ale także jakichkolwiek praw i wolności, odzierając tym samym człowieka z przyrodzonej mu godności. Rzekomo odrzucające degeneracje myśli socjalistycznej tzw. państwo opiekuńcze, mające uosabiać plusy zarówno idei socjalnych jak i kapitalizmu, okazuje się mrzonką. Podejmowane przez nie w imię sprawiedliwości społecznej działania redystrybucyjne, doprowadzają do efektów przeciwnych zamierzeniom. Ekspansja instytucji państwowych, paternalizm i zakłócanie mechanizmów rynkowych owocują marnotrawstwem, dużymi obciążeniami podatkowymi, społecznymi konfliktami, a także pozbawiają ludzi przedsiębiorczości, zaradności, zabijają chęć do podejmowania jakiejkolwiek inicjatywy oraz propagują styl życia na koszt innych.

Jedynym dostępnym środkiem zaradczym wydaje się stworzenie systemu opartego na triadzie prawa do samoposiadania, własności i swobody umów. Faktem jest, że im mniej państwa, tym więcej dobrowolnej kooperacji. Zwiększenie zakresu wolności jest równoznaczne ze wzrostem dobrobytu. Pojawia się więc pytanie, jak mało powinno być tego państwa. Na uwagę zasługuje na pewno koncepcja rządu minimalnego, ograniczającego swe zadania wyłącznie do zapewnienia bezpieczeństwa przed agresją na życie i własność. Ale z drugiej strony, skoro dobrowolne ludzkie działania są o wiele skuteczniejsze, niż te w wykonaniu aparatu władzy, być może system anarcho-kapitalistyczny okaże się doskonalszą formą organizacji życia społecznego.

Niniejszy tekst stanowi rozdział pracy magisterskiej Radosława Wojtyszyna pt. „PAŃSTWO W KONCEPCJACH AYN RAND, ROBERTA NOZICKA I MURRAYA NEWTONA ROTHBARDA” obronionej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Wrocławskiego.

BIBLIOGRAFIA

1. Antonów, Radosław, Pod czarnym sztandarem: anarchizm w Polsce po 1980 roku, Wrocław 2004
2. Barnett, Randy, Whither anarchy? Has Robert Nozick justified the state? – dostępne na http://www.mises.org/journals/jls/1_1/1_1_3.pdf
3. Bastiat, Fryderyk, Co widać i czego nie widać, Instytut Liberalno-Konserwatywny, Lublin-Rzeszów 2003
4. Bastiat, Fryderyk Petycja producentów świec – dostępne na http://www.mises.pl/site/subpage.php?id=66&content_id=206&view=full
5. Bastiat, Fryderyk, Prawo – wersja online dostępna na http://www.ilk.lublin.pl/bastiat/bast00t.htm
6. Bastiat, Fryderyk, Teoria a praktyka – dostępne na http://www.mises.pl/site/subpage.php?id=53&content_id=222&view=full
7. Blackburn, Simon, Oksfordzki słownik filozoficzny, Warszawa 2004
8. Boaz, David, Libertarianizm, Poznań 2005
9. Cantillon, Richard, Ogólne rozważania nad naturalnymi prawami handlu, Warszawa 1938
10. Childs, Roy, The Invisible Hand Strikes Back – dostępne na http://www.mises.org/journals/jls/1_1/1_1_4.pdf
11. Chodorowski, Jerzy, Adam Smith (1723-1790). Życie i dzieło autora ‘Badań nad naturą i przyczynami bogactwa narodów’., Wrocław 2002
12. DiLorenzo, Thomas, Frederic Bastiat (1801-1850): łącznik francuskiej tradycji i marginalistycznej rewolucji – dostępne na http://www.mises.pl/site/subpage.php?id=40&content_id=65&view=full
13. Finnis, John, Prawo naturalne i uprawnienia naturalne, Warszawa 2001
14. Gadomski, Witold, Kim jest Ayn Rand? –  dostępne na http://kobieta.gazeta.pl/wysokie-obcasy/1,53662,2806632.html?as=1&ias=3
15. Greaves, Bettina, Na ile Rand była uczniem Misesa? – dostępne na http://www.mises.pl/site/subpage.php?id=40&content_id=192&view=full
16. Grocjusz, Hugo, De iure naturae et gentium, Warszawa, brak roku wydania
17. Grocjusz, Hugo, O prawie wojny i pokoju, Warszawa 1957
18. Hazlitt, Henry, Bastiat Wielki – dostępne na http://www.mises.pl/site/subpage.php?id=40&content_id=263&view=full
19. Hobbes, Tomasz, Lewiatan, Warszawa 1954
20. Hoppe, Hans-Hermann, Analiza klasowa: marksizm a Szkoła Austriacka – dostępne na http://www.mises.pl/site/subpage.php?id=40&content_id=108&view=full
21. Hoppe, Hans-Hermann, Demokracja – bóg, który zawiódł, Warszawa 2006
22. Hoppe, Hans-Hermann, Naturalne elity, intelektualiści i państwo – dostępne na http://www.mises.pl/site/subpage.php?id=66&content_id=94&view=full
23. Hoppe, Hans-Hermann, Sprawiedliwość efektywności ekonomicznej – dostępne na http://www.mises.pl/site/subpage.php?id=53&content_id=165&view=full
24. Hülsmann, Jörg, Guido, Deflacja: największe mity – dostępne na http://www.mises.pl/site/subpage.php?id=53&content_id=234&view=full
25. Hülsmann, Jörg, Guido, Euro: Rothbardiańska interpretacja najnowszej historii – dostępne na http://www.mises.pl/site/subpage.php?id=66&content_id=257&view=full
26. Hülsmann, Jörg, Guido, Projekt liberalnej reformy walutowej – dostępne na http://www.mises.pl/site/subpage.php?id=66&content_id=199&view=full
27. Hülsmann, Jörg, Guido, W jaki sposób państwo niszczy rodzinę? – dostępne na http://www.mises.pl/site/subpage.php?id=66&content_id=204&view=full
28. Jaskólski, Michał, Organicyzm i mechanicyzm a zmienność pojęcia natury i jej praw, materiały z konferencji naukowej pt.: „Prawo naturalne w historii wielkich idei do połowy XX w.”, wydruk komputerowy
29. Justyński, Janusz, Wybór tekstów źródłowych z historii doktryn polityczno-prawnych, Toruń 2004
30. Kundera, Elżbieta i Maciejewski Marek (red.), Leksykon myślicieli politycznych i prawnych, Wrocław 2004
31. Kwaśnicki, Witold Ekonomia klasyczna – spojrzenie  z innej perspektywy – dostępne na http://prev.prawo.uni.wroc.pl/~kwasnicki/todownload/Ekonomia%20klasyczna.pdf
32. Kwaśnicki, Witold, Historia myśli liberalnej, Warszawa 2000
33. Legutko, Ryszard, Dylematy kapitalizmu, Paryż 1986
34. Machaj, Łukasz i Machaj, Mateusz, Murray N. Rothbard w Rothbard, Murray, Newton, Złoto, banki, ludzie – krótka historia pieniądza, Warszawa 2004
35. Machaj, Mateusz, Etyka libertariańska a systemy polityczne w Zeszyty Naukowe Koła Doktryn Politycznych i Prawnych, Numer 1, Wrocław 2005
36. Machaj, Mateusz, w słowie wstępnym Francuski mistrz w Say, Jean, Babtiste, Listy do Malthusa, Wrocław 2004, s. II-XI – wersja online dostępna na http://www.mises.pl/pliki/upload/J.Ch.Say-Listy.pdf
37. Maciejewski, Marek U źródeł liberalnej koncepcji praw człowieka i obywatela w Acta Universitatis Wratislaviensis No 2664 – Przegląd Prawa i Administracji LXIII, Wrocław 2004
38. Miklaszewska, Justyna, Libertariańska koncepcja własności w filozofii Roberta Nozicka w Czasopismo prawno-historyczne, Tom LVI, Zeszyt 2, Poznań 2004
39. Mises, Ludwig von, Biurokracja, Lublin 1998
40. Mises, Ludwig von, Ekonomia i Polityka – dostępne na http://free.polbox.pl/j/janbacz/mises.htm
41. Mises, Ludwig von, Interwencjonizm, Kraków 2005
42. Mises, Ludwig von, Liberalizm w tradycji klasycznej, Kraków 2004
43. Mises, Ludwig von, Lord Keynes a Prawo Saya – dostępne na http://www.mises.pl/site/subpage.php?id=53&content_id=196&view=full
44. Mises, Ludwig von, Mentalność antykapitalistyczna, Wilno 1994
45. Mises, Ludwig von, Planowany chaos, Lublin-Rzeszów 2002
46. Mises, Ludwig von, Wolność i Własność – dostępne na http://www.bezuprzedzen.pl/czytelnia/mises_wiw_01.html
47. Molinari, Gustave de, Produkcja bezpieczeństwa – dostępne na http://sierp.tc.pl/molinari.htm
48. Murphy, Robert, Mises i Rothbard o suwerenności konsumenta – dostępne na http://www.mises.pl/site/subpage.php?id=53&content_id=128&view=full
49. Nozick, Robert, Anarchia, państwo, utopia, Warszawa 1999
50. Olszewski, Henryk i Zmierczak, Maria, Historia doktryn politycznych i prawnych, wyd. II, Poznań, brak roku wydania
51. Olszewski, Henryk Słownik twórców idei, Poznań 2001
52. Porębski, Czesław, Umowa społeczna. Renesans idei, Kraków 1999
53. Puffendorf, Samuel, De iure naturae et gentium, Clarendon Press, Oxford 1934
54. Rand, Ayn, Atlas zbuntowany, Poznań 2004
55. Rand, Ayn, Cnota egoizmu, Warszawa 1989
56. Rand, Ayn, Hymn – dostępne na http://sierp.tc.pl/wlodek/rand.htm
57. Rand, Ayn, Powrót człowieka pierwotnego, Poznań 2003
58. Rau, Zbigniew, Prawo natury a prawa naturalne. W poszukiwaniu przełomu w siedemnastowiecznym dyskursie politycnym, materiały z konferencji naukowej pt.: „Prawo naturalne w historii wielkich idei do połowy XX w.”, wydruk komputerowy
59. Rockwell, Llewellyn i Tucker, Jeffrey, Ayn Rand nie żyje – chrześcijański libertarianizm – dostępne na http://www.barczentewicz.com/filozofia-i-idee/ayn-rand-nie-zyje-chrzescijanski-libertarianizm/
60. Rockwell, Llewellyn, Istotność Austriackiej Ekonomii – dostępne na http://www.mises.pl/site/subpage.php?id=40&content_id=80&view=full
61. Rothbard, Murray, Newton, Egalitarianism as a Revolt Against Nature and Other Esseys, Auburn 2000; w polskim tłumaczeniu jako Rothbard, Murray, Newton, Anatomia Państwa – dostępne na http://www.mises.pl/site/subpage.php?id=66&content_id=86&view=full
62. Rothbard, Murray, Newton, Left and Right: The Prospects for Liberty w Left and Right, wiosna 1965; w polskim tłumaczeniu jako Rothbard, Murray, Newton, Dlaczego konserwatyści kochają wojnę i państwo? – dostępne na http://www.mises.pl/site/subpage.php?id=66&content_id=207&view=full
63. Rothbard, Murray, Newton, Mit Adama Smith’a – dostępne na http://www.mises.pl/site/subpage.php?id=53&content_id=262&view=full
64. Rothbard, Murray, Newton, O nową wolność – Manifest libertariański, Warszawa 2004
65. Rothbard, Murray, Newton, Power and Market – fragmenty dostępne na http://www.mises.pl/site/subpage.php?id=66&content_id=164&view=full
66. Rothbard, Murray, Newton, Robert Nozick and the Immaculate Conception of the State – dostępne na http://www.mises.org/journals/jls/1_1/1_1_6.pdf
67. Rothbard, Murray, Newton, Społeczność bez państwa – dostępne na http://sierp.tc.pl/wlodek/mrliberty.htm
68. Rothbard, Murray, Newton, The Ethics of liberty, New York University Press 2002
69. Rothbard, Murray, Newton, The Sociology of the Ayn Rand Cult – dostępne na http://www.lewrockwell.com/rothbard/rothbard23.html
70. Rothbard, Murray, Newton, Złoto, banki, ludzie – krótka historia pieniądza, Warszawa 2004
71. Sanders, John, The Free Market Model versus Government: A Reply to Nozick – dostępne na http://www.mises.org/journals/jls/1_1/1_1_5.pdf
72. Say, Jean, Babtiste, Listy do Malthusa, Wrocław 2004, s. II-XI – wersja online dostępna na http://www.mises.pl/pliki/upload/J.Ch.Say-Listy.pdf
73. Szlachta, Bogdan (red.), Władza, wolność, prawo, Kraków 1994
74. Szyszkowska, Maria, Europejska filozofia prawa, Warszawa 1993
75. Szyszkowska, Maria (red.), Filozofia prawa, Warszawa 2001
76. Tatarkiewicz, Władysław, Historia Filozofii, Tom Drugi, Filozofia nowożytna do roku 1830, Warszawa 2004
77. Tokarczyk, Roman, Filozofia prawa w perspektywie prawa natury, Białystok 1997
78. Tokarczyk, Roman, Klasycy praw natury, Lublin 1988
79. Tokarczyk, Roman, Współczesne doktryny polityczne, Wydawnictwo Zakamycze 2005
80. Zabieglik, Stefan,  Adam Smith, Warszawa 2003

 Inne artykuły

1. David Ricardo – następca Smith’a? – artykuł dostępny na http://www.nbportal.pl/common/Artykul.jsp?aid=12993&ps=0
2. Czym jest „Ekonomia Austriacka”? – artykuł dostępny na http://www.mises.pl/site/subpage.php?id=40&content_id=60&view=full
3. Jean Babtiste Say i jego prawo rynku – artykuł dostępny na http://www.nbportal.pl/common/Artykul.jsp?aid=12984&ps=0
4. Ludwig von Mises – artykuł dostępny na http://www.mises.pl/site/subpage.php?id=40&content_id=48&view=full
5. Thomas Malthus – liberalna ekonomia polityczna według angielskiej szkoły klasycznej – artykuł dostępny na http://www.nbportal.pl/common/Artykul.jsp?aid=13021&ps=0
6. Wrogowie merkantylistów – fizjokraci – artykuł dostępny na http://www.nbportal.pl/common/Artykul.jsp?aid=12974&ps=0

Strony internetowe

1. http://sierp.tc.pl/
2. http://kobieta.gazeta.pl/wysokie-obcasy
3. http://pl.wikipedia.org
4. http://prev.prawo.uni.wroc.pl/~kwasnicki/polish.htm
5. http://www.anarchifaq.most.org.pl/SekcjaF.html
6. http://www.barczentewicz.com
7. http://www.cato.org/
8. http://www.guidohulsmann.com/
9. http://www.hanshoppe.com/
10. http://www.lewrockwell.com/
11. http://www.ilk.lublin.pl
12. http://www.libertarianizm.pl/
13. http://www.mises.org/
14. http://www.mises.org/freemarket.asp
15. http://www.mises.org/jlsdisplay.asp
16. http://www.mises.org/qjaedisplay.asp
17. http://www.mises.pl