KONCEPCJA PAŃSTWA MINIMUM AYN RAND: Podsumowanie

Ayn Rand prezentuje swe poglądy na temat istoty prawa, rządu, leseferyzmu i ogólnie pojętej wolności w sposób dobitny. Wszystkie instytucje życia społecznego opiera na przyrodzonych uprawnieniach człowieka, wypływających z jego godności, dumy i samego faktu istnienia. Każda funkcja rządu wynika z obiektywnych zasad kierujących ludzkim postępowaniem – zasad, których źródłem jest rozum. Sposób wyłonienia aparatu władzy nie jest dla niej istotny – najważniejszym aspektem zagadnienia uczyniła jego skuteczność, a więc czy spełnia on dobrowolnie określone przez obywateli zadania, jakim winien służyć. To wszystko podpiera Rand również na stworzonej przez siebie etyce egoizmu i sprzeciwie wobec samopoświęcenia.

Analitycy myśli polityczno-ekonomicznej uznają poglądy Ayn Rand, a zwłaszcza jej koncepcję państwa minimalnego, za przykład doktryny libertariańskiej.[1] Podobieństwa zauważane są w szczególności do tez głoszonych przez Austriacką Szkołę Ekonomii, a zwłaszcza przez jej najbardziej znanego przedstawiciela – Ludwiga von Misesa, którego Rand uważała za ekonomistę wszech czasów.[2] Analogie rysują się w kwestiach milczącego przez nią przyjęcia głównych założeń Austriaków – aprioryzmu i subiektywistycznej teorii wartości – mimo, iż sama uważa się za Obiektywistkę. Tak jak Mises zauważa ona istotność prywatnej własności jako bodźca ekonomicznego, podkreśla korzyści płynące z bezpośredniej i dobrowolnej wymiany, solidnego standardu monetarnego opartego na złocie, wagę prywatnej inicjatywy i kreatywności, ukazuje niezamierzone konsekwencje interwencjonizmu i prawidła nim rządzące, a socjalizm krytykuje za niemożność racjonalnej kalkulacji ekonomicznej.[3]

Jednakże i koncepcji Rand nie omija krytyka. Skupia się ona przede wszystkim na randowskim racjonalizmie leseferystycznym i idealizacji kapitalizmu. Konstrukcja głównych postaci jej powieści, uosabiających wartości kapitalistyczne, jest zbudowana na kontraście między ludźmi rynku a motłochem. Przedsiębiorcy urastający do miana romantycznych bohaterów o niepowtarzalnej indywidualności i kreatywności czerpią swą wyjątkowość i atrakcyjność z obcowania w gronie ludzi małego pokroju. Wydawać się zatem może, że jej ideologia swoje racje wywodzi z tego, przeciw czemu występuje, a nie czym jest. Pojawia się także zarzut, iż Rand popełnia błąd typowy dla utopistów – apodyktyczną obronę systemu opiera na argumencie niedoskonałości człowieka, mówiąc, że gdyby nie ludzka skłonność do ulegania emocjom, lenistwu i słabości ducha, wszyscy pragnęlibyśmy wolnego rynku. Dodatkowo zaznacza się fakt spychania przez doktrynerkę każdej innej myśli społeczno-ekonomicznej poza obręb prawdy i uznawania ich dokonań za przejaw barbarzyństwa.[4]

Głosy krytyki, dotyczące randowskiej filozofii, etyki i ich socjologicznych aspektów, a także wizji państwa, pochodzą również z samego środowiska libertarian.[5] Rand zarzuca się przede wszystkim, iż będąc wojującą ateistką, doprowadziła w latach 70-tych XX w. do oderwania środowiska libertariańskiego od wartości chrześcijańskich. Ponadto stwierdzenie przez nią nieefektywności i marnotrawstwa za niezaprzeczalne cechy rządu, wymagałoby zdaniem anarcho-kapitalistów, konsekwentnego uznania faktu skuteczniejszej egzekucji kontraktów gospodarczych przez prywatne firmy. [6]

Niemniej poglądy Rand i jej filozofia wywarła ogromny wpływ na społeczeństwo, zwłaszcza amerykańskie. Jej powieści sprzedały się w milionowych nakładach, przemieniając całe pokolenie czytelników w gorliwych antykomunistów i kapitalistów oraz wywierając wpływ na intelektualne zaplecze i amerykańską politykę. Po jej śmierci Randyści skupili się wokół wydawanego periodyka The Objectivist.[7]

Niniejszy tekst stanowi rozdział pracy magisterskiej Radosława Wojtyszyna pt. „PAŃSTWO W KONCEPCJACH AYN RAND, ROBERTA NOZICKA I MURRAYA NEWTONA ROTHBARDA” obronionej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Wrocławskiego.

[1] D.Boaz, Libertarianizm, Poznań 2005, s. 78-79; patrz także W.Kwaśnicki, Historia myśli liberalnej,   Warszawa 2000, s. 154.

[2] W.Gadomski, Kim jest Ayn Rand? – artykuł dostępny na http://kobieta.gazeta.pl/wysokie-obcasy/1,53662,2806632.html?as=1&ias=3 (stan na 12.IV 2006).

[3] B.Greaves, Na ile Rand była uczniem Misesa? – artykuł dostępny na http://www.mises.pl/site/subpage.php?id=40&content_id=192&view=full (stan na 12.IV 2006).

[4] R.Legutko, Dylematy…, s. 135, 137, 139-140; zob. także W.Gadomski, Kim jest…, gdzie Legutko określa Rand jako „szczególne połączenie czystego doktrynerstwa z (…) charakterem wściekłej, egoistycznej baby”.

[5] M.N.Rothbard, The Sociology of the Ayn Rand Cult – artykuł dostępny na http://www.lewrockwell.com/rothbard/rothbard23.html (stan na 12.IV 2006) – tam też Rothbard przyrównuje środowisko skupione wokół Rand do sekty.

[6] L.Rockwell, J.Tucker, Ayn Rand nie żyje – chrześcijański libertarianizm – artykuł dostępny na http://www.barczentewicz.com/filozofia-i-idee/ayn-rand-nie-zyje-chrzescijanski-libertarianizm/                     (stan na 12.VI 2006); a także M.N.Rothbard, The Sociology… .

[7] Luźno powiązanym z Rand był kierujący przez ponad 20 lat Zarządem Rezerwy Federalnej Alan Greenspan – W.Gadomski, Kim jest… .