Cnoty wg filozofii obiektywizmu

Tekst ten jest pierwszym z całej serii artykułów poświęconych obiektywistycznym cnotom. Przedstawię w nim definicję cnoty oraz jej roli w etyce obiektywistycznej. W kolejnych artykułach będę definiował, przedstawiał i analizował poszczególne cnoty; jeden tekst – jedna cnota.

Wybrałem ten temat, ponieważ – na tyle, na ile się orientuję – większość ludzi zainteresowana obiektywizmem nie przykłada wagi do obiektywistycznych cnót i ich roli w etyce obiektywistycznej. Tymczasem cnoty nie są dodatkiem do obiektywizmu, tylko jego częścią składową, tzn. częścią niezbędną.

Na marginesie chciałbym dodać, że wszystkie moje prace na www.obiektywizm.pl są przeze mnie traktowane jako artykuły edukacyjne – pisane w sposób luźny i przystępny, głównie dla ludzi nieznających filozofii obiektywistycznej (zakładam również nieznajomość filozofii jako takiej). Być może osoby bardziej w tej materii oczytane znajdą od czasu do czasu coś, czego wcześniej nie wiedziały. Jeśli tak, będzie mi niezmiernie miło, że mogłem im się przysłużyć. Nie ukrywam jednak, że to nie oni są moim „targetem”.

W „Cnocie egoizmu” Rand pisze, że cnota „to sposób, w jaki zdobywa się i utrzymuje wartość” (Rand 2015: 42). W oryginale czytamy: „(…) virtue is the act by which one gains and/or keeps it [a value]” (Rand 1964: 21).

Dążenie do wartości, jako rodzaj działania, wymaga, by owo działanie było odpowiednie; odpowiednie działanie to działanie zgodnie z cnotą, a raczej poszczególnymi cnotami. Tara Smith (profesor filozofii UTA, ekspert i członek zarządu The Ayn Rand Institute) tłumaczy: “A zatem cnoty moralne desygnują podstawowe rodzaje działania wspierające życie jednostki” (2006: 48). Każda cnota odpowiada różnym wartościom moralnym, różnym zachowaniom. Owym wartościom i zachowaniom przyjrzę się w kolejnych pracach. W tym miejscu istotne jest uświadomienie sobie tego, jak rozumieć pojęcie cnoty. Jak zresztą pokażę, cnoty obiektywistyczne to swego rodzaju drogowskazy, którymi musimy się kierować, by nasze działanie było moralnie dobre i bez których nie możemy osiągnąć szczęścia. Nie można również pominąć tego, że obowiązywanie cnót nie jest czasowe – w tym sensie, że raz je mogę stosować, a raz nie. Cnotami musimy kierować się zawsze, jeżeli chcemy działać moralnie, czyli na własną korzyść.

Co ciekawe, w „Atlasie Zbuntowanym” Galt zaczyna wymienianie cnót od słów, że cnota to rozpoznanie pewnego faktu. Z jednej więc strony rozumiemy cnotę jako pewne działanie, z drugiej zaś jako coś czysto intelektualnego, czyli jako pewne rozpoznanie fragmentu rzeczywistości. Tara Smith tłumaczy tę rzekomą sprzeczność następująco: “opisy cnót Rand jako działań oraz jako uświadomienia sobie pewnych faktów nie są pomyślane jako dwa alternatywne wyjaśnienia pojęcia cnoty; należy raczej uznać, że dla Rand myśl [rozpoznanie faktu – Z.G.] i działanie stanowią dwa niezbędne komponenty moralnie odpowiedniego postępowania” (2006: 49). Innymi słowy cnota to działanie związane z rozpoznaniem pewnego faktu.

Cnoty obiektywistyczne nie mogą być traktowane osobno, jako niezależne od siebie części. Peikoff poucza nas, że „etyka obiektywistyczna nie broni niezwiązanych ze sobą zasad, tylko zintegrowanego w całość sposobu życia, którego każdy aspekt pociąga za sobą wszystkie inne” (1993: 250). Twierdzenie to dotyczy również cnót, które są przede wszystkim wskazaniem na odpowiedni – racjonalny i moralny – sposób życia (stąd definicja cnoty jako sposobu dążenia do wartości). W tym samym miejscu Peikoff pisze:

„W filozofii Ayn Rand cnoty są wierne istnieniu; składają się z ludzkiego rozpoznania faktów i – poprzez owo rozpoznanie – odpowiedniego działania”.

Inne podejście do cnót ma filozofia prymatu świadomości: cnoty biorą się z wierności społeczeństwu lub Bogu. Jako filozofia prymatu istnienia obiektywizm odrzuca taką perspektywę.

Wymienienie cnót obiektywistycznych – oraz ich statusu, zwłaszcza cnoty racjonalności – zostawiam na następny tekst. Chcę jednak dodać, że Rand nie uważała cnót przez siebie wymienionych za skończoną listę, do której niczego nie można dodać – chciała „jedynie” pokazać zastosowanie cnót w najważniejszych dla człowieka sprawach (Peikoff 1993: 251).

Bibliografia:

31. Rand (1964), The Objectivist Ethics, [w:] tejże, Virtue of Selfishness, Signet, Nowy Jork, 10-31.
32. Rand (2015), Etyka absolutna, [w:] tejże, Cnota egoizmu, przeł. J. Łoziński, Zysk i S-ka, Poznań, 17-62.
33. Peikoff (1993), Objectivism: The Philosophy of Ayn Rand, Nowy Jork, Meridian.
34. Smith (2006), Ayn Rand’s Normative Ethics. The Virtuous Egoist, Cambridge, Cambridge University Press.

Ciekawostka: Środowisko zgromadzone wokół Atlas Society uznaje benevolence jako jeszcze jedną podstawową cnotę, której Ayn Rand nie wymieniała w swoich pracach. To (między innymi) przyczyniło się do schizmy wśród amerykańskich obiektywistów 😉 Poniżej wykład z Atlas Summit, w którym jesteśmy zapoznani z ośmioma podstawowymi cnotami: